بررسی سیر تحول مسمّط از ابتدا تا دوره ی معاصر در شعر فارسی

مسمّط یکی از قالب های شعر فارسی است که از آغاز تا کنون از نظر مضمون و محتوا و وزن های عروضی فراز و نشیب های متعددی را از سر گذرانده است. مسمّط را بر حسب شماره مصرع های هر بند به نام های مثلث، مربع، مخمس، مسدس و مثمن نیز خوانده اند و این نوع آخر از همه بیشتر در دیوان منوچهری است. پس از منوچهری این قالب شعری بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در عصر مشروطه که هنر شاعری در خدمت مبارزه و آزادی خواهی قرار گرفته است، این قالب شعری مورد توجه شاعران منتقد قرارگرفت و اشعار انتقادی فراوانی در این قالب سروده شد. این قالب از ابتدای شکل‏گیری در شعر فارسی تا کنون تحولات زیادی را از حیث مضمون، شکل و محتوا پشت سر گذاشته و بی شک در پیدایش قالب‏های جدید شعر فارسی از جمله دوبیتی‎های پیوسته و شعر نیمایی نیز تاثیرگذار بوده است شناخت قالب شعری مسمّط و بررسی تحولاتی که از آغاز تا کنون بر شکل و ظاهر این نوع ادبی عارض گشته از جمله اهداف این پژوهش است. همچنین تحول موضوعات و مضامینی که در این قالب شعری به کار رفته است و نیز رویکرد شاعران عصر مشروطه به قالب مسمّط و تأثیر آن در شکل گیری شعر نیمایی مورد توجه قرار گرفته است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی با ابزار گردآوری کتابخانه ای و با مطالعه ی منابع و مآخذ، استخراج تحولات مسمّط از همه ی جوانب پرداخته ایم. در این پژوهش که شامل چهار فصلِ کلیات، سیر تحول مسمّط، رویکرد شاعران عصر مشروطه به قالب مسمّط و تأثیر آن در پیدایش شعر نیمایی و نتیجه گیری تنظیم شده است؛ می توان گفت که مسمّط نیز مانند سایر قالب های شعر فارسی، در دوران معاصر پا از صورت نخستین و دایره ی محدود خود فراتر نهاده، شکل ها و گونه های مختلفی یافته است. مسمّط های ترجیعی و ترکیبی که در گذشته های دور نمونه های نادری از آن ها در دواوین شعرای سلف موجود بوده است، از نو احیا شده و مورد استفاده شاعران قرار گرفته و نوعی مسمّط ذوقافیتین به وسیله ی ایرج و دهخدا ساخته شده که پیروان زیادی یافته و در واقع فصل جدیدی در زمینه ی مسمّط سازی باز کرده است. همچنین در گذر زمان و بروز حوادث گوناگون موضوعات و مضامین به کار رفته در این قالب شعری دچار تحول شده است به گونه ای که گاه شاعران از مسمّط برای وصف طبیعت و زیبایی های آن بهره گرفته اند و گاه زمینه ای مناسب برای ایراد اندیشه های سیاسی، انقلابی، ناسیونالیستی و عدالت خواهانه ی آنان شده است. قالب شعری مسمّط از جمله قالب های شعری است که شاعر می تواند با استفاده از آن وحدت معنایی و نیز هماهنگی در ساختار و محتوا و نهایتاً ایجاد کشش برای درک پیام خویش را در سروده ی خود برای مخاطب باقی بگذارد و این ویژگی ها پیوندی مستقیم با اهداف و مضامین شعر نو دارد که در آن شاعر به دنبال بستری است که بتواند بدون دغدغه های ذهنی به اعتراض نسبت به وضع موجود و بیان خواسته ها و تمایلات خود بپردازد.